port nedir

Bilgisayar ve telekomünikasyon dünyasında, 'port' denildiği zaman akla ilk gelen genellikle fiziksel bağlantıda kullanılan ara birimlerdir. Bu tür 'port' lar üzerinden bağlanmış herhangi bir makinaya 'data' gönderilebilir ve bu makinanın işleyişi kontrol edilebilir. Örneğin, tipik bir bilgisayarda bir veya birden fazla 'seri port' bir tane de 'paralel port' bulunur. Adından da anlaşılacağı gibi 'seri port' dan bilgiler seri (her defasında bir bit) olarak gönderilir ve bu tür 'port' lara genellikle tarayıcı (scanner) gibi cihazlar takılır. Her defasında birden çok bit göndermek içinse 'paralel port' kullanılır. Bu tip 'port' lara da yazıcı (printer) veya 'paralel port' bağlantısı olan herhangi bir cihaz takılabilir.

Bizi ilgilendiren ve çoğunlukla İnternet dünyasında kullanılan 'port' kavramı ise yukardaki tanımdan biraz daha soyut bir kavramdir. Bu anlamda 'port' (ki dokümainin sonuna kadar 'port' bu anlamda kullanılacaktir) herhangi bir fiziksel bağlantı yeri değil, mantıksal bir bağlanma şeklidir. Şöyle ki:
Günümüz dünyasında birçok işletim sistemi birden fazla programın aynı anda çalışmasına izin vermektedir. Bu programlardan bazıları dışarıdan gelen istekleri (istemci-client/request) kabul etmekte ve uygun gördüklerine cevap (sunucu-server/response) vermektedir. Sunucu programları çalışan bilgisayarlara birer adres verilir (bknz. IP adresleri) ve bu adresler kullanılarak istenilen bilgisayarlara ulaşılır. Peki, ulaşılan bir bilgisayar üzerindeki hangi sunucu programdan hizmet alınmak istendiği nasıl belirtilir?

Bunun için bilgisayarlar üzerinde birtakım soyut bağlantı noktaları tanımlanır ve herbirine, adresleyebilmek için positif bir sayı verilir (port numarası). Bazı sunucu programları, daha önce herkes tarafından bilinen 'port' lardan hizmet verirken (örn: telnet->23. port) bazıları da sunucu programını çalıştıran kişinin türüne ve isteğine göre değişik 'port' lardan hizmet verir.
Dolayısıyla, ağ üzerindeki herhangi bir sunucu programa bağlanmak istenildiğinde, programın çalıştığı bilgisayarın adresinin yanında istekleri kabul ettiği 'port' numarasını da vermek gerekir. Örnek verecek olursak:
144.122.156.104 'IP' adresine sahip makinada (orca) çalışan 'telnet' sunucu programına (23. 'port' dan hizmet veren) bağlanmak için aşağıdaki satır yazılır.
telnet 144.122.156.104 23

Daha önce de belirttiğimiz gibi bazı sunucu programların belirli 'port' lardan hizmet verdiği bilindiği için, bu sunuculara bağlanmak istediğimizde, 'port' numarasını vermeye gerek kalmaz. Bu durumda yukardaki satır
telnet 144.122.156.104
şeklinde de yazılabilir.


Bilgisayar ilk açıldığında üzerinde çalışan sunucu programlar otomatik olarak açılış dosyalarından çalıştırılabildiği gibi genel kullanım biraz daha farklıdır.

Değişik 'port' ları dinleyen birçok sunucu programın, hiçbir istemciye cevap vermediği durumda bile, birçok sistem kaynağını gereksiz yere kullandığı düşünülerek, 'inetd' adında istemcilerle diğer sunucu programlar arasında koordinasyonu sağlayan bir sunucu program düşünülmüştür. Açılış dosyalarından da başlatılabilen bu sunucu tek başına bütün 'port' ları dinler ve herhangi birisine istek geldiği zaman aşağıdaki prosedürü takip eder:

1- /etc/services dosyasından ilgili 'port' a hizmet veren servis ismini bulur.
2- konfigürasyon dosyası olan '/etc/inetd.conf' dan bu servis için gelen isteğe nasıl cevap vereceğini belirler ve gerekli programı çalıştırır.
3- bir istek geldiği zaman tekrar 1`e döner.

 23. 'port' a bir istek geldiğinde, 'inetd' '/etc/services' dosyasına bakarak bu 'port' numarasına denk gelen servis ismini ('telnet') bulur. Daha sonra '/etc/inetd.conf' dosyasına bakarak bu servise denk gelen sunucu programı ('/usr/sbin/in.telnetd') çalıştırır.

Herhangi bir 'port' u dinleyen program bir iş yaparken, başka bir deyişle dinlediği 'port' a gelen bilgileri almaya hazır değilken, eğer bu 'port' 'buffered' ise gelen bilgiler kaybolmaz. İşletim sistemi içerisine yerleştirilen programlar sayesinde kapasitesi sınırlı kuyruklara yerleştirilerek ilgili sunucu programın alması için bekletilirler.

Internet üzerinde herhangi bir IP adresi üzerindeki 'port' dan hizmet veren sunucu programa bağlantı yapmak isteyen istemci program, sunucu programın cevaplarını (reply) yollamak için bağlantı kuracağı kendi üzerindeki 'port' numarasını da sunucu programa gönderir.

'Port' numarası genellikle 2 'byte' olarak tutulur. Bu nedenle 65536 adet 'port' numaralamak mümkündür. Genellikle 1024`den küçük olan 'port' numaraları özel hakları olan kullanıcılar (root) tarafından kullanılırken, büyük olanlar
genel kullanıma açıktır.